Huzursuz Bacak Sendromu (HBS)
Willis-Ekbom hastalığı olarak da bilinen huzursuz bacak sendromu (HBS), rahatsız edici duyular ile uyku bozukluğunun eşlik ettiği, bacakları hareket ettirme ihtiyacı ile karakterize, kronik bir hareket bozukluğu hastalığıdır. Erkeklere kıyasla kadınlarda 2 kat daha fazla görülen huzursuz bacak sendromu, kişinin uyumaktan kaçınmasına yol açacak kadar şiddetli olabilen nörolojik bir rahatsızlıktır. Gece saatlerinde ya da uyku sırasında bacakları hareket ettirme ihtiyacı duyulması ile karakterize olan huzursuz bacak sendromu, zaman zaman uyku bozukluklarına neden olabilecek kadar şiddetli olabilir. Uykuya dalmayı güçleştiren HBS, bacakların iç kısmında yanma, batma, karıncalanma, sıkıntı gibi hislere yol açar.
Uykuya dalma sırasında ya da uyku esnasında bacakların hareketsiz kalması ile kişi, bacaklarını rahatsız ve huzursuz hissederek, hareket ettirme ihtiyacı duyar. Bu durum uzun süre oturmak gereken çalışma alanlarında, sinemada ya da uzun yolculuklarda görülebilir. Çoğunlukla yorgunluğa bağlı olarak gelişen bir his olduğu düşünülen bu rahatsızlık, tedavi edilmediğinde ilerleyerek daha şiddetli bir hâl alabilir. Kişinin yaşam kalitesinin bir hayli düşmesine neden olabilen huzursuz bacak sendromunun ülkemizde görülme sıklığı, %3 civarındadır. Anemi, demir eksikliği, nöropatiler, böbrek yetmezliği, romatolojik bazı hastalıkların varlığında ve gebelik dönemlerinde hastalığın görülme sıklığı artar. Genetik faktörler söz konusu olduğunda rahatsızlık daha genç yaşlarda da ortaya çıkabilir.
Huzursuz Bacak Sendromu Nedir?
Kronik bir hastalık olan huzursuz bacak sendromu, istirahat sırasında ortaya çıkan, gece saatlerinde şiddetini artıran nörolojik bir rahatsızlıktır. Çoğunlukla orta ve ileri yaşlarda ortaya çıkan huzursuz bacak sendromu vakalarının yaklaşık %40’ı, 20 yaşından önce başlar. Genç yaşlarda hafif belirtilerle ortaya çıkan hastalık, yaşın ilerlemesiyle birlikte şiddetini artırır. Hastalar tarafından tam olarak tarif edilemeyen huzursuz bacak sendromu, ayak ve bacaklarda kaşınma, ürperti, karıncalanma, yanma ya da ağrı gibi farklı belirtilere yol açar. Bu belirtilere bağlı olarak kişide, bacakları hareket ettirme isteği oluşur. Bacakları hareket ettirmek, masaj yapmak, ovalamak, ayağı yere vurmak, belirtilerin azalmasına yol açabilir. Kramp ve uyuşma ile karıştırılabilen HBS, bu yönüyle tanı ve tedavinin geciktirilmesine yol açar.
Huzursuz Bacak Sendromu Belirtileri Nelerdir?
Huzursuz bacak sendromuna ait klinik özelliklerin başlaması geç yaşlarda olduğunda hastalığın ilerlemesi hızlıdır ve genellikle medikal tedavi ihtiyacı doğuracak kadar şiddetlidir. Erken başlayan HBS vakalarında ise belirtiler, yıllar içinde sinsi bir şekilde ortaya çıkar. Genellikle 40 ila 60 yaşları arasında şikayetlerde artış görülür. Huzursuz bacak sendromu varlığında kişinin bacaklarında bir şey varmış hissi oluşur. Karıncalanma, yanma, zonklama ve yanma gibi belirtiler, bacaklarda farklı bir hissin oluşmasına neden olur. Tüm bu belirtilerin neticesinde kişi, bacaklarını hareket ettirme ihtiyacı duyar. Zaman içinde bu his, kol, göğüs, boyun ve kafa gibi farklı vücut bölgelerinde de görülebilir. Huzursuz bacak sendromu belirtileri çoğunlukla çift taraflıdır. Bazı vakalarda vücudun tek tarafından başlayarak diğer tarafına da yayılabilir. Bacak damarlarında hava ya da sıvı dolanıyormuşçasına bir hisse kapılan huzursuz bacak sendromu hastaları, rahatlamak için bacaklarını hareket ettirir. Hastalığın şiddetine göre farklılık gösteren bu hareket, bazı hastaların yataktan kalkıp dolaşmasına neden olabilir. Huzursuz bacak sendromu belirtileri, günün farklı saatlerinde farklı şekillerde oluşabilir. Bacakların hareket ettirilmesiyle bu hissin yok olması da huzursuz bacak sendromu belirtileri arasında yer alır. Hastalığın şiddeti gün geçtikçe arttığından, zaman içinde belirtiler de yoğunlaşır.
Huzursuz Bacak Sendromu Nedenleri Nelerdir?
Huzursuz bacak sendromu genellikle idiyopatik ya da farklı bir deyişle nedeni bilinmeyen şekilde ortaya çıkar. Bu hastalarda genetik, %50 ila %70 oranında pozitiftir. Ancak 40 yaşından önce ortaya çıkan huzursuz bacak sendromu vakalarında genetik geçişin daha yüksek olduğu görülmüştür. Bu tip vakalar, primer huzursuz bacak sendromu olarak da tanımlanır. Farklı klinik durumlar da HBS’ye yol açabilir. Farklı bir rahatsızlığa bağlı olarak görülen huzursuz bacak sendromu vakaları ise sekonder huzursuz bacak sendromu olarak tanımlanır. Yapılan araştırmalarda demir eksikliği ile HBS arasında ciddi bir bağlantı olduğu görülmüştür. Gebelik döneminde ortaya çıkan huzursuz bacak sendromu vakaları ise kişide var olan HBS’nin bu dönemde farklılaşan hormonal düzenle birlikte şiddetini artırmasına bağlıdır. Bazı gebelerde ise HBS, doğuma yakın dönemde ortaya çıkar. Bu vakalarda huzursuz bacak sendromu belirtileri, doğumun ardından kendiliğinden kaybolur. Ayrıca var olan farklı sağlık sorunları da huzursuz bacak sendromunu tetikleyebilir. Parkinson, polinöropati, böbrek yetmezliği gibi hastalıkların yanı sıra vitamin ve mineral eksiklikleri de sendromun ortaya çıkmasına yol açabilir. İlaç kullanımı, kafein tüketimi, alkol ve sigara kullanımı gibi etkenler de huzursuz bacak sendromuna yol açabilir ya da var olan belirtilerin şiddetlenmesine neden olabilir. Huzursuz bacak sendromuna yol açtığı düşünülen etkenlerin bazıları şu şekilde sıralanabilir:
• Dopamin azlığı,
• Demir eksikliği,
• Üremi,
• Böbrek Yetmezliği,
• Tip-2 Diyabet,
• Parkinson,
• Multiple Skleroz,
• Polinöropati,
• Romatoid artrit,
• Sjögren sendromu,
• Gebelik,
• Genetik yatkınlık,
• İlaç kullanımı.
Huzursuz Bacak Sendromu Tanısı Nasıl Koyulur?
Hastalar tarafından “bacaklardaki tuhaf his” olarak tanımlanan huzursuz bacak sendromu tanısı için hekim, öncelikle hastanın anamnezini ve aile öyküsünü alır. Ardından hastanın fizik ve nörolojik muayenesini yapar. Anemi ve diyabet varlığının yanı sıra kişinin böbrek fonksiyonlarının değerlendirilmesi için laboratuvar testleri istenir. Hekim gerekli gördüğünde tiroit fonksiyonlarının incelenmesini isteyebilir. PSG (polisomnografi), SIT (suggested immobilisation test) ve aktigrafi gibi farklı tanı araçları kullanılabilir. Elde edilen verilerin ışığında tanı koyulur. Hastalığın şiddetinin numerik olarak değerlendirilmesi, kişinin tedaviye ihtiyaç duyup duymadığının ya da hangi tedavi türünün kişiye uygun olduğunun belirlenmesi için önemlidir. Bu nedenle hastaya huzursuz bacak sendromu testi olarak da bilinen test uygulanır. 10 sorudan oluşan bu test 0 ila 4 rakamları arasında derecelendirilerek yapılır. İlk 5 soru belirtilerin şiddetini ölçmeye yöneliktir. Sonraki 5 soruda ise belirtilerin kişinin yaşamını ne kadar etkilediği ölçülür. 1-10 arasındaki puan hafif HBS olarak tanımlanırken 31-40 arasındaki sonuçlar, çok şiddetli olarak derecelendirilir.
Huzursuz Bacak Sendromu Nasıl Tedavi Edilir?
Huzursuz bacak sendromuna yol açan odak hastalığın varlığında öncelikli olarak bu hastalıkların tedavisi düzenlenir. Primer huzursuz bacak sendromu vakalarında ise hastanın mevcut sağlık durumuna ve hastalığın şiddetine göre farklı tedavi yöntemleri tercih edilir. Hafif şiddetli vakalarda ilaç dışı tedaviler uygulanabilir. Günlük egzersizler, sıcak ya da soğuk uygulamaları, uyku saatinden önce germe hareketleri, sıcak banyo, uyku öncesi zihinsel aktiviteyi artırmaya yönelik bulmaca çözme, oyun oynama gibi farklı eylemler önerilebilir. Yatak odasını serin tutmak, rahat kıyafetler giymek, düzenli uyku gibi pek çok farklı öneride bulunulabilir. Ayrıca bu hastalara huzursuz bacak sendromu belirtilerini artıran kafein, alkol, nikotin kullanımının sınırlandırılması ya da tamamen bırakılması önerilir. Orta ve şiddetli vakalarda ise medikal tedaviye ihtiyaç duyulur. Anemisi olan hastalara oral yolla demir takviyesi yapılır. Dopamin agonistleri ve dopaminerjik ajanlar kullanılması gerekebilir.
Eğer sizde ya da bir yakınınızda huzursuz bacak sendromu belirtileri varsa bir nöroloji uzmanına görünerek muayene ve tedavi olabilirsiniz.
Dr. Elif Nalan Tolgay